Độc cô cầu bại (phồn thể:獨孤求敗, giản thể:独孤求败, bính âmugu Qiubai) là một nhân vật hư cấu trong các tiểu thuyết võ hiệp của nhà văn Kim Dung, được đề cập đến chi tiết trong hai bộ tiểu thuyết Thần điêu hiệp lữ, Tiếu ngạo giang hồ và rất ngắn gọn trong bộ Lộc đỉnh ký. Độc cô cầu bại chưa từng xuất hiện trong các tình tiết của tiểu thuyết mà chỉ để lại những triết lý đặc sắc về kiếm thuật. Tên của Độc cô cầu bại có nghĩa là Cô độc một mình mong được bại trận, biểu thị khả năng kiếm thuật thần thông của nhân vật này. Các nhân vật có thể coi là truyền nhân của Độc cô cầu bại là Dương Quá (trong Thần điêu hiệp lữ), Phong Thanh Dương và Lệnh Hồ Xung (trong Tiếu ngạo giang hồ).
Độc cô cầu bại - một người kiếm sĩ lang thang khắp chân trời tìm một địch thủ mà không thành nguyện, chấp nhận cuộc sống cô độc không có đối thủ - không có kẻ tri âm. Mấy mươi năm tìm kiếm địch thủ không thành, kiếm ma quy ẩn, lấy kiếm làm vợ, chim Điêu làm bầu bạn và mất khi nào không ai rõ. Kiếm ma Độc Cô Cầu Bại để lại cuộc đời 3 thanh bảo kiếm vô giá. Hai thanh đầu chính là thanh Tử Vi và Huyền Thiết trọng kiếm. Thanh thứ 3 lại là một thanh kiếm bằng gỗ tầm thường. Tuy nhiên kiếm đạo ẩn chứa trong đó lại là quý giá nhất: khi kiếm thuật đã đến cảnh giới tối thượng, mọi vật cỏ cây sỏi đá đều có thể thành kiếm. Nếu sử một thanh mộc kiếm tinh thâm thì không có thanh báu kiếm nào chống nổi nó.
Kiếm Ma Độc Cô Cầu Bại có thể nói là hình ảnh ẩn dụ Kim Dung muốn đem đến cho người đọc: võ học vô bờ - Độc Cô Cầu Bại hư hư ảo ảo có đó mà nào ai đã trực tiếp diện kiến. Như giấc mơ hư ảo của kiếm sĩ, gần đó mà lại không bao giờ vươn tới được.
Đến vài trăm năm sau, cái tên Độc Cô Cầu Bại lại một lần xuất hiện trên đỉnh Hoa Sơn. Lệnh Hồ Xung bị sư phụ phạt trên đỉnh núi, gặp được tổ sử Kiếm tông Hoa Sơn là Phong Thanh Dương, và qua vị tổ sư này học được Độc Cô cửu kiếm, tương truyền là yếu quyết của Kiếm Ma để lại, chỉ 9 thức mà có thể đánh khắp thiên hạ không địch thủ.
Độc cô cửu kiếm được tạo ra bởi Độc cô cầu bại, nhân vật chưa bao giờ xuất hiện thật sự trong các tiểu thuyết của Kim Dung, mà chỉ xuất hiện qua các huyền thoại bởi lời kể của các nhân vật khác về một cao thủ có võ công đạt mức lư hỏa thuần thanh, đặc biệt là trình độ kiếm thuật cao siêu không ai địch nổi. Ông ta tung hoành giang hồ suốt một đời mà không từng bị thất bại, không tìm được đối thủ của mình. Ông ta cô độc cho đến chết mà chỉ mong được một lần bại trận bởi đối thủ nên có tên là Độc cô cầu bại. Tuy nhiên, đôi khi cũng có thể hiểu chính những người sử dụng Độc cô cửu kiếm là những "Độc cô cầu bại". Nhân vật Độc cô Cầu bại xuất hiện qua lời kể của Phong Thanh Dương trong tiểu thuyết Tiếu ngạo giang hồ và trong tiểu thuyết Thần điêu hiệp lữ khi con thần điêu (người bạn còn sống sót của Độc cô Cầu bại) đưa Dương Quá đến mộ Độc cô cầu bại và qua đó học được triết lý kiếm thuật của Độc cô.
Theo lời của Phong Thanh Dương, Độc cô cửu kiếm có 9 nguyên lý chính:
Tổng quát thức: Là các quy luật chung, các quy tắc biến hóa trong kiếm thuật: di chuyển, quan sát, tấn công... Các biến hóa trong tổng quát thức dựa trên các quy luật biến hóa của bát quái trong Kinh Dịch với 360 cách biến hóa.
Phá kiếm thức: Là các quy tắc phá kiếm thuật.
Phá đao thức: Các quy tắc tấn công đối thủ dùng đao.
Phá thương thức: Quy tắc tấn công các đối thủ sử dụng thương, giáo, kích, gậy...
Phá tiên thức: Hóa giải cương tiên, thiết giản, điểm huyệt...
Phá sách thức: Phá trường sách, nhuyễn tiên, tam thiết côn, trùy...
Phá chưởng thức: Hóa giải quyền, cước, chỉ, chưởng (võ công sử dụng trực tiếp tay, chân, công lực...)
Phá tiễn thức: Dùng để phá các tên, ám khí.. chẳng những dùng kiếm gạt ám khí mà có thể phản công trở lại. Một minh họa điển hình của chiêu thức này là Lệnh Hồ Xung dù mất hết nội lực vẫn sử dụng một chiêu kiếm xuất thần đâm mù mắt 15 đại cao thủ vây quanh trong miếu Dược Vương.
Phá khí thức: Dùng để hóa giải các đối thủ có nội công thượng thặng.
Trong tiểu thuyết Thần điêu hiệp lữ, Độc cô cầu bại sống cô độc trên núi hoang với con chim điêu, trước khi chết đã chôn các thanh kiếm của mình trong đá với ba triết lý:
Lúc trai trẻ lòng đầy nhiệt huyết mà thiếu sự chín chắn thì sử dụng tử vi kiếm là thanh bảo kiếm sắc, nhẹ và linh hoạt.
Khi đạt độ chín của suy nghĩ và sức lực, sử dụng thanh kiếm sắt nặng nề mà không sắc bén.
Khi bắt đầu về già, suy nghĩ và kiếm thuật đạt trình độ cao, vũ khí chỉ còn là thanh kiếm gỗ và đạt mức thượng thừa thì không kiếm mà thắng đối thủ, bất cứ thứ gì cũng là kiếm.